დერმატოლოგია
კანის ახალწარმონაქმნები
ახალწარმონაქმნების კანზე გაჩენა შეიძლება გამოწვეული იყოს მზის ულტრაიისფერი გამოსხივებით, კერატინიზაციის დარღვევით (ფიბრომები, კერატომები), ნივთიერაბათა ცვლის დარღვევით (ქსანტომები, ქსანტელაზმები), ადამიანის პაპილომა ვირუსით (პაპილომები, მახვილწვეტიანი კონდილომები, მეჭეჭები ხელის და ფეხის გულებზე) და სხვა.
კანის ახალწარმონაქმნების სამი ძირითადი სახეობა არსებობს: კეთილთვისებიანი, პრესიმსივნური (კიბოში გადაზრდის საშიშროება) და ავთვისებიანი.
კეთილთვისებიან სიმსივნეებს მიეკუთვნება:
- ფიბრომა - კანზე ამობურცული ერთეულოვანი წარმოანაქმნები, მოწითალო-მოყავისფრო ფერის, რომელიც სიმსივნეს მოგვაგონებს;
- ჰემანგიომა - თანდაყოლილი ან შეძენილი სისლძარღვოვანი სიმსივნე, რომელიც შეიძლება გაჩნდეს ნებისმიერ ასაკში, მაგრამ უფრო ხშირია ბავშვებში და მოხუცებში.
- ლიმფანგიომა - თანდაყოლილი სიმსივნე, რომელიც ერთმანეთთან შეზრდილი ლიმფური სისხლძარღვებისგან შედგება. სიმსივნე შეიძლება ნებისმიერი ზომის იყოს და მისი ძირითადი თავისებურებაა - დაზიანებული ქსოვილების ჰიპერტროფია.
პრესიმსივნური - კიბოში გადაზრდის საშიშროებით:
- კანის რქა - წარმოადგენს კონუსისებურ წარმონაქმნს მკრივი ჰიპერკერატოზული ზედაპირით და რბილი ფუძით. როგორც წესი ლოკალიზებულია სახეზე, ქუთუთოებზე, ყურის ნიჟარებსა და თავის თმიან არეში, იშვიათად გვხვდება ტანზე და კიდურებზე. უფრო ხშირად ქალები ავადდებიან. მისი ავთვისებიან წარმონაქმნად გარდაქმნის ალბათობა 10-12%.
- კერატოაკანტომა - თმის ფოლიკულების კეთილთვისებიანი სწრაფად განვითარებადი ეპიდერმული სიმსივნე. ლოკალიზდება სხეულის ღია ნაწილებზე, ხშირად გარე ზედაპირებზე. ავადდებიან ასაკოვანი პირები, როგორც წესი, დაავადება არ გვხვდება 20 წლამდე. კაცები ავადდებიან ორჯერ უფრო ხშირად. სიმსივნე კლინიკირად წარმოადგენს მრგვალ ან ოვალურ კვანძს ფართო ფუძით, მოწითალო-მოლურჯო შეფერილობით, დიამეტრი 2-3 სმ. სიმსივნის ცენტრალური ნაწილი შევსებულია რქოვანა მასით, კიდეები ამოზნექილია. აქტიური ზრდის ფაზის შემდეგ შესაძლებელია სტაბილიზაცია, როდესაც სიმსივნის ზომები უცვლელია. 6-9 თვის შემდეგ შესაძლებელია სპონტანური რეგრესი სიმსივნური კვანძის გაქრობით და ნაწიბურის განვითარებით. ზოგ შემთხვევაში სტაბილიზაციას ადგილი არ აქვს და სიმსივნე აღწევს გიგანტურ ზომებს. ცალკეულ შემთხვევებში შესაძლებელია ბრტყელუჯრედოვან კარცინომად გადაგვარება.
- აქტინური კერატოზი (მოხუცთა კერატოზი) - ხასიათდება კანის დისტროფიული ცვლილებებით, წარმოადგენს კანის კეროვან გარქოვანებას. ვითარდება კანის ღია ნაწილებზე - სახეზე, თავის თმიან არეში, ხელებზე, სადაც წარმოიქმნება მოყვითალო-მოყავისფრო ამოზნექილი ბრტყელი ჰიპერკერატოზული კერები. ქერცლის მოცილების შემდეგ ჩნდება მკვეთრად წითელი სველი ზედაპირი, ზოგჯერ სისხლმდენი. დაავადება გრძელდება დიდხანს, ზოგჯერ რამოდენიმე წელიწადი. ეროზიების, ანთების და სისხლდენის განვითარება შეიძლება იყოს გაავთვისებიანების მომასწავებელი.
- პიგმენტური ქსეროდერმა - თანდაყოლილი ქრონიკული კანის დისტროფია მზის სხივებისადმი მკაფიოდ გამოხატული ჰიპერმგრძნობელობით. ვლინდება უკვე ადრეულ ბავშთა ასაკში (როგორც წესი ორი წლის ასაკში). ღია ადგილებზე (სახე, ხელები, კისერი) ვითარდება შეშუპება, ერითემა, კანი მშრალი და აქერცლილია, აღინიშნება ტელეანგიოექტაზიები, ატროფიის უბნები და ჰიპერკერატოზი. ზოგ შემთხვევაში ატროფიის ფონზე ვითარდება მეჭეჭისებრი წანაზარდები. პროგნოზი არასაიმედოა. დაახლოებით 6-10 წლის ასაკში ქრონიკული სოლარული დერმატიტის ფონზე ვითარდება ავთვისებიანი სიმსივნეები - ბაზალურუჯრედოვანი ან ბრტყელუჯრედოვანი კარცინომა. ტიპიური პიგმენტური ქსეროდერმის ფონზე განვითარებული კარცინომის მიმდინარეობა ხანგრძლივია, ის კარგად ექვემდებარება სხივურ თერაპიას.
- მელანომა - ერთ ერთი ყველაზე ავთვისიანი სიმსივნე, რომელიც სწრაფად ანვითარებს მეტასტაზებს ლიმფოგენური და ჰემატოგენური გზით. მელანომა ვითარდება ნორმალური კანის ეპიდერმული მელანოციტებიდან და პიგმენტური ნევუსებიდან. ქალები ავდდებიან უფრო ხშირად, დაავადებულთა საშუალო ასაკი შეადგენს დაახლოებით 45 წელი, მაგრამ ამ ბოლო დროს ეს სიმსივნე ხშირია უფრო ახალგაზრდა ასაკში (15-25 წელი). მელანომის განვითარების ძირითად მიზეზად ითვლება მელანოციტის დნმ-ის დაზიანება ულტრაიისფერი გამოსხივებისა ან სხვა აგრესიული ფაქტორების გამო. ავთვისებიანი მელანობის განვითარების მაღალი რისკის ჯგუფი მოიცავს:
- მზის ულტრაიისფერი გამოსხივების გადაჭარბებული ექსპოზიცია;
- პროფესიული ჯგუფები კანის კიბოს განვითარების მაღალი რისკით;
- გარკვეული ფოტოტიპი (ღია ფერის კანი, ღია თმის ფერი, ცისფერი თვალები);
- მრავლობითი შეძენილი ხალები;
- მელანომა ოჯახურ ანამნეზში ან პირად ანამნეზში მელანომისა და/ან სხვა კანის კიბოს არსებობა;
- კანისა და ხილული ლორწოვანი გარსის კიბოსწინარე დაავადებები;
- თანდაყოლილი გიგანტური ხალი;
- იმუნოდეპრესია;
სხვა სიმსივნებთან შედარებით მელანომის კლინიკური სურათი მრავალფეროვანია. კანის მელანომა შეიძლება იყოს სხვადასხვა ზომის, ფერის, ჰქონდეს სხვადასხვა კონსისტენცია და ზედაპირი. მთავარი ნიშნები - პიგმენტური წარმონაქმნების ზომაში ზრდა, ერთ ფერზე მეტი პიგმენტის გაჩენა - ყავისფერი, შავი, წითელი, ვარდისფერი, თეთრი ან მოცისფრო, ქობის ან ქერქის ფორმირება მის გარშემო.
- კანის ბაზალურუჯრედოვანი კარცინომა (BCC) - ყველაზე გავრცელებული ავთვისებიანი დაავადებაა. სიმსივნე ვითარდება სადა კანის ეპიდრმისის ბაზალური შრის უჯრედებიდან ან კანის დანამატების ამომფენი ეპითელიალური უჯრედებიდან და ხასიათდება ადგილობრივი ნელი დესტრუქციული ზრდით. სიმსივნის განვითარების რისკი მამაკაცებში უფრო მაღალია ვიდრე ქალებში. ასაკთან ერთად დაავადების სიხშირე მატულობს. დადასტურებულია პირდაპირი კორელაცია ულტრაიისფერი გამოსხივების ზემოქმედების ხანგრძლივობასა და ბაზალიომის სიხშირეს შორის. დაავადების განვითარების რისკი გაცილებით მაღალია იმ პირებისთვის, რომლებიც მუშაობენ ღია სივრცეში ან ცხოვრობენ მზის მაღალი რადიაციის რეგიონებში. 80–85% შემთხვევაში ბაზალიომა ვლინდება ერთეული კვანძის სახით, 10–20% – ელემენტები მრავლობითია, სიმსივნეები შეიძლება წარმოიშვან თანმიმდევრულად ან ერთდროულად. სიმსივნის განვითარების ძირითადი ლოკალიზაცია სახეზე ან თავის თმიან არეში, კიდურებზე და ტანზე, გენიტალიუმის არეში, წააგავს პატარა კვანძს, რომელიც შეიძლება დაწყლულდეს და პერიოდულად ქერქით დაიფაროს.
- კანის ბრტყელუჯრედოვანი კარცინომა (squamous cell carcinoma) - კანისა და ლორწოვანი გარსის ავთვისებიანი ინვაზიური ეპითელიალური სიმსივნეა, რომელიც ვითარდება ეპიდერმისის წვეტიან უჯრედთა შრიდან. ის შეიძლება შეგვხვდეს კანის ნებისმიერ უბანზე, მაგრამ უფრო ხშირად ვითარდება ღია ადგილებზე, ქვედა ტუჩზე, გენიტალურ და პერიანალურ უბანში. ბოლო წლებში დადგენილია ადამიანის პაპილომა ვირუსების გარკვეული როლი ბრტყელუჯრედოვანი კარცინომის განვითარებაში. კანცეროგენეზის პროცესი მიმდინარეობს ვირუსის, ქიმიური და ფიზიკური კანცეროგენების სინერგიული მოქმედებით და განაპირობებულია გენეტიკურად რეგულირებადი იმუნური მექანიზმებით. ამ სიმსივნის განვითარების რისკის ძირითადი ფაქტორებია: მზის გამოსხივება, ღია ფერის კანი და იმუნოდეფიციტი. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია ზოგიერთ პათოლოგიასთან კავშირი. ბრტყელუჯრედოვანი კარცინომა უმრავლეს შემთხვევაში უვითარდებათ ხანდაზმულ, თეთრკანიან პირებს, რომლებიც რამოდენიმე წლის განმავლობაში მზის სხივების მოქმედებას განიცდიდნენ. სიმსივნის ყველაზე ხშირი მაუწყებელი ინსოლაციით გამოწვეული აქტინური კერატოზია. აქტინური კერატოზი ან სოლარული კერატოზი კლინიკურად ვლინდება შემოფარგლული, აქერცლილი, უსწორო ერითემატოზური კერების სახით. ბრტყელუჯრედოვანი კარცინომა ვითარდება აქტინური კერატოზის ადგილზე და წარმოადგენს მკრივ პაპულას ან ჰიპერკერატოზულ კერას, მისი ზედაპირი დაფარულია ქერცლით, ქერცლის მოცილების შემდეგ აღინიშნება წითელი, ფხვიერი გრანულირებული ფუძე. ბაზალურუჯრედოვანი კარცინომასთვის დამახასიათებელი ტელეანგიექტაზიები ან „სადაფისებრი“ კვანძები ამ შემთხვევაში არ აღინიშნება. სიმსივნე მკრივია, გვიან სტადიაში შეიძლება იყოს რბილი და ფაშარი, მისთვის დამახასიათებელია ეროზიები და დაწყლულება.
- კაპოშის სარკომა - ავთვისებიანი დაავადება, რომელიც ვითარდება სისხლძარღვების შიდა გარსის უჯრედებისგან. ზუსტი მიზეზი უცნობია, შესაძლოა დაავადება დაკავშირებული იყოს ონკოგენურ ვირუსთან. დაავადება იწყება იისფერი პაპულის გაჩენით, როგორც წესი, ქვედა კიდურებზე. ის საკმაოდ სწრაფად პროგრესირებს და მრავლობითი ხდება. ასეთი კერები იწყებს გამუქებას და შესქელებას. ხშირად ისინი წყლულდება. თუ დაავადება გამოვლენილია ადრეულ ეტაპზე, მაშინ კვანძები ჯერ კიდევ საკმაოდ რბილია.
- პედჯეტის დაავადება - სარძევე ჯირკვლის დვრილზე მცირე ზომის სველი წარმონაქმნები, დიდი რაოდენობის სერიოზული გამონადენით. დროთა განმავლობაში შეიძლება გამოიწვიოს სარძევე ჯირკვლის დვრილის ჩაძირვა და გამკვრივებული ფიბროზული ამობურცულობის წარმოქმნა.
მსოფლიოში კანის კიბოს სკრინინგს ფართო მხარდაჭერა აქვს. ეს მეთოდი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ისეთ ქვეყნებში, სადაც მაღალია ინსოლაცია და კანის სიმსივნეების განვითარების რისკი. საქართველო სწორედ ამ კატეგორიას მიეკუთვნება.
კითხვები რომელიც პაციენტს უჩნდება:
- როგორ უნდა მივხვდეთ რა არის ეს ? - უწყინარი ხალი ანუ ნევუსი, თუ ავთვისებიანი სიმსივნე - კანის კიბო ?
- რა ნიშნებს უნდა მიაქციოთ ყურადღება, რა მიუთითებს ხალის გადაგვარების დასაწყისზე? და როდის უნდა ავტეხოთ განგაში?
- რომელ ინოვაციურ მეთოდებს იყენებს თანამედროვე მედიცინა ახალწარმონაქმნების დიაგნოსტიკისთვის ?
- რამდენად ზუსტად არჩევს თანამედროვე მედიცინა მათ ერთმანეთისგან ?
- შეიძლება თუ არა სიმსივნის "დამალვა" სხეულის ისეთ ადგილას, რომ ვერ შევძლოთ მისი ამოცნობა ?
- რა აუცილებელი პროცედურების გავლა უწევს პაციენტს ?
შევეცდებით პასუხი გავცეთ ყველა კითხვას და მოგაწოდოთ საჭირო ინფორმაცია კანის ახალწარმონაქმნების დიაგნოსტიკის უახლესი მეთოდის შესახებ.
თავდაპირველად გაცნობებთ, რომ ”დერმატოონკოლოგიის, დერმატოსკოპიის და კანის ოპტიკური დიაგნოსტიკის” ასოციაცია სამედიცინო ცენტრი ”მარჯანის” ბაზაზე იწყებს ახალ პროექტს - მოსახლეობის კანის კიბოს სკრინინგი, რაც გულისხმობს კანის ახალწარმონაქმნების დიაგნოსტიკას - უახლესი ოპტიკური დერმატოსკოპის მეშვეობით და ახალი დერმატოსკოპიური ალგორითმის გამოყენებით, რომელიც შემუშავებული იქნა ვენის საუნივერსიტეტო კლინიკაში დერმატოლოგი პროფესორი Harald Kittler-ის მიერ.
აღნიშნული პროექტი ხორციელდება აშშ-ის სამოქალაქო კვლევებისა და განვითარების ფონდის (CRDF -Global), და სსიპ - შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდის მხარდაჭერით.
კანის ახალწარმონაქმნების დერმატოსკოპიული დიაგნოსტიკა და აღნიშნული მეთოდით კვლევა ხორციელდება კანის კიბოს ადრეული გამოვლენისთვის, რაც 95%-ანი სიზუსტით ხასიათდება.
ხალი, ანუ ნევუსი, ყველას აქვს სხეულზე. მიჩნეულია, რომ მათი ძირითადი ნაწილი 25 წლამდე ჩნდება, თუმცა შესაძლებელია მათი მოგვიანებით გაჩენაც. მაგალითად, ორსულობის დროს, ზოგჯერ პირიქით - ხალები დროთა განმავლობაში ქრებიან. ნევუსი შეიძლება იყოს ყვითელი, ყავისფერი, შავი. ეს ყველაფერი ნორმის ფარგლებშია და საშიშიც არაფერია.
რაც შეეხება კანის ავთვისებიან სიმსივნეებს, მაგალითად, მელანომას, რომელიც კანის მეტად აგრესიულ ავთვისებიან სიმსივნედ ითვლება, ხშირად, მაგრამ არა ყოველთვის! ხალის ადგილზე ვითარდება. ასეთ გადაგვარებას ბევრი ადამიანი ყურადღებას არ აქცევს და დარწმუნებულია, რომ მათ სხეულზე წინანდელი უწყინარი ლაქაა.
თუ გაგიჩნდათ უჩვეულო ფორმის ახალწარმონაქმნი, რომელიც
- არათანაბრად იზრდება და დაირღვა კონტური
- იცვალის ფერს - დაკარგა ან მკვეთრად მოიმატა პიგმენტაციამ
- არათანაზომიერი გახდა შეფერილობა - გაჩნდა ერთზე მეტი ფერი - ყავისფერი, შავი, წითელი, ვარდისფერი, თეთრი ან მოცისფრო, პერიფერიაზე გაჩნდა ქობა
- ხალმა დაიწყო აქერცვლა ან მის ადგილას კანზე პიგმენტური ლაქა ჩამოყალიბდა;
- ხალის ირგვლივ ჩამოყალიბდა - ანთებითი სიწითლე.
- ხალის ზედაპირი არაერთგვაროვანი კვანძებით დაიფარა;
- ხალის არეში თავი იჩინა ქავილმა, წვამ, ჩხვლეტამ და დაჭიმულობამ;
- ხალს გაუჩნდა ნაპრალები, ნახეთქები და სისხლმდენია
სწორედ ასეთი გაუგებარი ახალწარმონაქმნები ითხოვენ დაჟინებულ ყურადღებას - დერმატოლოგის კონსულტაციას და საფუძვლიან კვლევას.
მთავარი იარაღი ასეთი პრობლემების წინააღმდეგ - კანის რეგულარული დათვალიერება და დიაგნოსტიკაა, განსაკუთრებით 40 წლის შემდეგ. დროული გამოკვლევა, სკრინინგი - კანის კიბოს ადრეული დიაგნოსტიკის საწინდარი და დაავადების პრევენციაა.
თქვენი ან ექიმი დერმატოლოგის მცირედი ეჭვის შემთხვევაში საჭიროა ოპტიკური დერმატოსკოპიული კვლევა - კვლევა შეიძლება ჩატარდეს მთელ სხეულზე, ის საშუალებას იძლევა შევაფასოთ კანის ახალწარმონაქმნი სხეულის ნებისმიერ უბანზე - თავის თმიანი არე, ფრჩხილის ფირფიტა, გენიტალური მიდამო.
დერმატოსკოპიის საშუალებით შეიძლება განვსაზღვროთ კანის ახალწარმონაქმნების დისპლაზიის (გადაგვარების) ხარისხი, ვურჩიოთ პაციენტს მათი მოშორების მეთოდი ან შევთავაზოთ მონიტორინგის რეჟიმი.
მაშინაც კი, როცა ახალწარმონაქმნი კეთილთვისებიანია, მაგრამ მუდმივად ხახუნს, წნევას, ტრავმას განიცდიან სამედიცინო თვალსაზრისით, უნდა ამოიკვეთოს. მაგალითად, საზარდულის მიდამოში და იღლიის, მკერდის ქვეშ, წელზე, მამაკაცებში – სახეზე საპარსავ ადგილზე. ხშირად პაციენტს ხალის მოცილება ესთეტიკური მიზნით სურს, ორივე შემთხვევაში გადაწყვეტილება დერმატოლოგმა უნდა მიიღოს კონსულტაციისა და დერმატოსკოპული კვლევის შემდეგ, რათა განისზღვროს ახალწარმონაქმნის საზღვრები და სიღრმე და შეარჩიოს მოშორების ოპტიმალური მეთოდი.
ასეთი კვლევა ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან კანის სიმსივნური წარმონაქმნები წლიდან წლამდე იზრდება.
თუ ხალს, რომელიც მელანომაში გადაიზარდა, ადამიანი ადრეულ სტადიაზე ამოიკვეთს, სრულად გამოჯანმრთელობის ალბათობა 95%–ია, ხოლო თუ დროს ხელიდან გაუშვებთ – მხოლოდ 20%.
მობრძანდით სამედიცინო ცენტრ ”მარჯანში” და ჩაიტარეთ დერმატოსკოპიული კვლევა, გახსოვდეთ: ადრეული დიაგნოსტიკა დაავადებას ამარცხებს !